روانشناسان معروف ایرانی

دکتر ابوالقاسم نوری، متولد سال 1320 در شاهرود، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان شهر به اتمام رسانیدند. با پذیرفته شدن در امتحان ورودی دانشسرای عالی تهران در سال 1339، تحصیل خود را در رشته‌ی روانشناسی شروع کردند (رشته‌ای که برای نخستین بار در کشور به صورت مستقل از فلسفه تأسیس شده بود) و پس از گذرانیدن دروس تخصصی روانشناسی به همراه دروس ویژه‌ی تربیت دبیر در سال 1342 از این رشته فارغ‌التحصیل گردیدند. در واقع، بر خلاف آنچه تاکنون در مورد تاریخچه‌ی روانشناسی جدید در ایران گفته و نوشته شده است، آغاز این رشته به صورت مستقل در کشور را باید از سال 1339 و در دانشسرای عالی تهران محسوب نمود. تعداد 14 نفر فارغ‌التحصیل از جمله دکتر نوری را باید به عنوان نخستین دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته روانشناسی در ایران قلمداد کرد. بنیانگزاران واستادان نخستین دوره‌ی روانشناسی کشور، صاحبنظران واستادان برجسته‌ای بودند که اسامی برخی از آنان به شرح زیر است: 1)دکتر محمود صناعی، 2)دکتر ایرج ایمن (مدیر گروه)، 3) دکتر ابراهیم نصفت، 4)دکتر ابراهیم صراف هاشمی، 5)دکتر خسرو مهندسی، 6)آقای محمدنقی براهنی (قبل از اخذ درجه دکتری)، 7) خانم فخرالسادات امین، و 8) خانم سروری (غیر از استادان نامبرده در ردیفهای 1، 4، 5، 6، بقیه در قید حیات بوده و به خدمات و زندگی پرثمر خود ادامه می‌دهند).

دکتر ابوالقاسم نوری، پس از اخذ مدرک لیسانس روانشناسی، در سال 1342 به عنوان دبیر به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمدند. پس از موفقیت در امتحانات ورودی دوره‌ی فوق لیسانس در موسسه‌‌ روانشناسی دانشگاه تهران در سال 1345 و طی دوره‌ی تحصیلی مزبور، در سال 1347 از این دوره فارغ‌التحصیل شدند. از این زمان تا سال 1350، به تدریس در برخی موسسات آموزش عالی، همکاری پژوهشی با موسسه تحقیقات علوم تربیتی دانشسرای عالی، و در دو سال آخر این دوره به همکاری با وزارت آموزش و پرورش به عنوان کارشناس در اداره‌های نظارت و ارزشیابی و سپس تربیت معلم نیز ادامه دادند. در سال 1350، با توجه به فراخوان عمومی و پس از پذیرفته شدن در مصاحبه‌ی علمی، خدمت خود را در گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان آغاز نمودند و در حال حاضر نیز در همان دانشگاه به خدمت ادامه می‌دهند. دکتر نوری ضمن خدمت در دانشگاه، و اعزام به کشور انگلستان، تحصیلات عالی خود را با اخذ دو مدرک تحصیلی در آن کشور به انجام رسانیدند: ابتدا، دوره آموزشی ام. فیل. در روانشناسی شغلی را پس از گذرانیدن دروس تخصصی روانشناسی صنعتی و سازمانی طی کردند و سپس پایان‌نامه این دوره را با موفقیت در دانشگاه لندن گذرانیدند (مدرک M. Phil در وزارت علوم به عنوان درجه دانشوری: "برتر از فوق لیسانس و کمتر از دکتری" در "روانشناسی حرفه‌ای" ارزیابی شد).

ایشان پس از ورود به دوره‌ی دکتری و تهیه‌ی مقدمات مربوط، با شروع انقلاب به کشور برگشته و پس از حدود دو سال ادامه‌ی خدمت در دانشگاه، مجدداً تحصیل خود در بریتانیا را ادامه دادند و مدرک دکترای رشته‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی را در سال 1360 (1981 میلادی) از دانشگاه کواینز بلفاست اخذ نمودند. در سال تحصیلی 72-1371 (93-1992 میلادی) یک دوره‌ی فرصت مطالعاتی را در گروه روانشناسی صنعتی و سازمانی دانشگاه ایالتی کانزاس گذرانیدند.

علاوه بر تألیف یا ترجمه‌ی چند اثر که در حال تدوین یا ویرایش است، تاکنون دو کتاب از نامبرده منتشر شده است: (1) ترجمه‌ی کتاب «کار، فشار روانی، بیماری و طول عمر» تألیف فلچر استاد برجسته‌ی انگلیسی و متخصص رشته‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی که با همکاری یک استاد دیگر ترجمه و در 1381 توسط دانشگاه اصفهان چاپ و منتشر شده است، و (2) یک اثر مشترک دیگر با عنوان «واژه‌نامه روانشناسی صنعتی و سازمانی» که در بهار سال 1387 توسط جهاد دانشگاهی اصفهان منتشر می‌گردد. نامبرده در انجام 6 طرح پژوهشی به عنوان مجری و در تعدادی نیز به عنوان همکار فعالیت و مشارکت داشته و تاکنون در چندین همایش داخلی و خارجی مقاله ارائه داده‌اند و بیش از 50 مقاله در مجله‌های علمی- پژوهشی- آموزشی به فارسی و برخی به انگلیسی منتشر ساخته‌اند.

عضویت کمیته برنامه‌ریزی روانشناسی شورای عالی وزارت فرهنگ و آموزش عالی (7 سال)، همکاری در برنامه‌ریزی و به تصویب نهایی رسانیدن برنامه‌های دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی در وزارت متبوع، تأسیس دوره‌های مزبور در دانشگاه اصفهان و همچنین دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان (اصفهان)، عضویت کمیته‌ی علمی روانشناسی کار در موسسه کار و تأمین اجتماعی وزارت کار و امور اجتماعی، عضویت در انجمن روانشناسی ایران، عضویت در انجمن روانشناسی اجتماعی ایران و عضو هیئت مدیره در نخستین دوره‌ی آن، سردبیری مجله دانشکده برای چند سال، عضویت در هیأت تحریریه‌ی چندین مجله و سه مجله‌ی پژوهشی در حال حاضر، عضویت در شوراهای تخصصی و تکمیلی گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان، یک دوره یکساله مدیریت گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان، چند سال مدیریت گروه‌های کارشناسی روانشناسی صنعتی و سازمانی و کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان، معاونت آموزشی دانشکده (9 سال) و همچنین معاونت پژوهشی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان(3 سال)، و راهنمایی دهها پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد و اخیراً دکتری روانشناسی را می‌توان به کارنامه آموزشی- پژوهشی- خدماتی دکتر نوری افزود.

زنده یاد دکتر محمد نقی براهنی

زنده یاد دکتر محمد نقی براهنی، نخستین فرزند خانواده ای از طبقه متوسط به سال 1311 در تبریز چشم به جهان گشود. دوره های دبستان و دبیرستان را در زادگاه خود به پایان رساند، بعد وارد دانشگاه تبریز شد و در سال 1334 با درجه عالی مدرک لیسانس خود را در آموزش زبان دریافت نمود. همزمان با تحصیل در دوره لیسانس، در شهرستان مرند، به عنوان آموزگار مشغول به کار شد. پس از دریافت مدرک لیسانس به مدت دو سال در دبیرستانهای ارومیه به تدریس پرداخت. بخاطر نبوغ و شایستگی قابل توجهی که در طول تحصیل از خود نشان داده بود در سال 1335 با دریافت بورسیه تحصیلی به کشور انگلستان اعزام شد و در سال 1336 توانست از دانشگاه لندن دیپلم آکادمیک روانشناسی پرورشی را دریافت نماید. به محض دریافت این مدرک، به ادامه تحصیل پرداخت و در سال 1338 موفق به دریافت فوق لیسانس روانشناسی پرورشی از دانشگاه لندن شد. در اواسط سال 1340 به تبریز عزیمت کرد و تا سال 1343 به عنوان عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه تبریز به تدریس و پژوهش پرداخت. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا اعزام و در سال 1345 از دانشگاه کلمبیا درجه فوق لیسانس روانشناسی دریافت کرد. به دنبال این موفقیت، تحصیل دوره دکتری را شروع کرده همزمان با آن به عنوان متخصص آزمون سازی در موسسه هارگوت پرس واقع در نیویورگ آمریکا شروع به کار کرد و تا سال 1346 به این کار ادامه داد.

دکتر محمد نقی براهنی در سال 1347 درجه دکتری روانشناسی را از دانشگاه یاد شده دریافت کرد. در ادامه کار به ایران بازگشت و در گروه روانشناسی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، ابتدا با سمت استادیاری و سپس دانشیاری به تدریس و پژوهش پرداخت و در سال 1362 با همان درجه دانشیاری از دانشگاه تهران زودهنگام بازنشسته شد.

در دوران حضور در دانشگاه تهران با توجه به فقدان کتابهای درسی شایسته در زمینه های اصلی روانشناسی علمی روز به ترجمه متون زیربنایی دانشگاههای پیشتاز و پراعتبار جهان همت گماشت. کتابهای مبانی نظری آزمون های روانی، انگیزش و هیجان، روان آزمایی، روانشناسی یادگیری محصول این رویکرد استاد است.

پابپای این تلاشها، نخستین گامها را در راه فعالیتهای آزمایشی و تجربی یا به بیان دقیق تر عملی شدن مفهوم پژوهش و تحقیق در این شاخه از دانش بشری برداشت. نخستین اقدام برای تهیه هنجاریابی آزمون ها، بویژه آزمونهای شناختی در این مسیر قرار داشت. ضرورت وجود این قبیل آزمونها در وزارت علوم و نیز آموزش و پرورش و همچنین برای بسیاری از برنامه ریزی های آموزشی کلان کشوری از دیر زمان احساس می شد. استاد در کنار این تلاش های چند جانبه طرح بزرگ ” بررسی رابطه نمرات دانشگاهی با نمرات آزمون ورودی دانشگاهها و نمرات دبیرستانی “ را به اجرا در آورد و نتایج آن را در کنفرانس های داخلی و خارجی منتش ساخت. در عین حال که دقت علمی تا سرحد وسواس، مهمترین خط مشی استاد بود با این همه رفتار بسیار دوستانه و فروتنانه او خصوصا با دانشجویان همواره به چشم می آمد و گاه مایع شگفتی بود.

در طول تعطیلی دانشگاهها و بخصوص بعد از بازنشستگی، تهیه چند کتاب بنیادی دیگر از جمله کتاب نظریه های یادگیری و همچنین تهیه هنجار ایرانی برای رایجترین آزمون شناختی دنیا (وکسلر) در دستور کار استاد قرار گرفت و در همین دوران بود که با دعوت انسانی بسیار شریف در انستیتو روانپزشکی تهران به تدریس روی آورد و به آموزش دانشجویان و راهنمایی پایان نامه های دوره های کارشناسی ارشد، دکتری و دوره های تخصصی همت گماشت.

گردهم آمدن صاحبنظران و مدرسین دانشگاهها برای تالیف کتاب کلیدی ” واژه نامه روانشناسی و زمینه های وابسته “ و ترجمه کتاب ” زمینه روانشناسی “ از زمره تدابیر علمی فرهنگی بزرگی است که در دوران تعطیلی دانشگاهها شروع گردید. کتاب بزرگ داثره المعارف روانشناسی را نیز در دست تهیه داشت که متاسفانه مهلت به ثمر رساندن آن را نیافت.

علاوه بر همه این فعالیت های چشمگیر، کار بزرگ دیگری نیز در کارنامه خدمات ملی دکتر براهنی قرار دارد و آن ساختن مجموعه آزمونی تحت عنوان ” مجموعه آزمون تشخیص استعداد “ است؛ گزارش سال ها رنج و مرارت او در زمینه این کار خارق العاده در اختیار مسئولین آموزش و پرورش قرار دارد و امید می رود هر چه زودتر انتشار یافته و زمینه کاربرد آن فراهم گردد.

ایشان فارغ از سود و زیان مادی و تنها با رویکرد دانشمندی عاشق و بی خبر از خود و بی اعتنا به خور و خواب مشغول خدمت بود. تلاش های پیگیر این دانشمند فرزانه در استقرار موازین پژوهشهای علمی در این زمینه در چشم انداز بنیانگذاری انجمن روانشاسی ایران نیز قابل وصف است.

ثمره ازدواج دکتر محمد نقی براهنی با خانمی آموزگار دو فرزند می باشد که یکی از آنان متخصص زنان و زایمان و دیگری در حال گذراندن تخصص در رشته طب اطفال است که همواره گرمی بخش زندگانی سراسر کوشش و تلاش او بوده اند – هم او که هرگز گرد منصب و مقام نگشت و هم او که از سر فروتنی، گمنام ماندن را برگزیده بود چنانکه در پاسخ درخواست های مکرر دوستان و همکاران برای برگزاری مجلس بزرگداشتی برای او به یکی از دوستان شریفش گفته بود ” شما می خواهید برای مورچه عروسی راه بیاندازید “.

برخی از دانش پژوهان و کسانی که از نزدیک با اینگونه از خودگذشتگی خاموش دکتر براهنی آشنا بوده اند در نظر دارند به رسم پاسداشت اهل علم و جویندگان حقیقت و ترویج دانش امروزی، از تلاش ها و زحمات علمی و مرتبت والای انسانی او برای پیشرفت دانش در کشور چراغی فرا راه جوانان برافروزند.

فرصت کوتاه و تنگ حاضر را به جز اشارت گذاریی که رفت، مجال بیشتر نیست. شادروان دکتر محمد نقی براهنی در آخرین سه شنبه مردادماه هزار و سیصد و هشتاد و یک در پایان یک سال طولانی پر از روزهای دشوار بیماری های پیاپی (اگرچه در حلقه محبتهای خانواده مهربان و دوستان شفیق) در آرامش ابدی قرار گرفتند و در قطعه هنرمندان گلزار وادی رحمت شهر تبریز به خاک سپرده شدند. روانش شاد و یادش گرامی باد.